Zapomniane losy.

Deutsch | English | Italiano | Русский

Poszukiwanie śladów jeńców wojennych obozu Nürnberg-Lagwasser

AUTOR: HANNE LESSAU

Eugeniusz Murphy w obozie jenieckim Langwasser

W drugi dzień świąt Bożego Narodzenia 1944 roku Eugeniusz Murphy wraz z setkami innych żołnierzy amerykańskich przybył do obozu jenieckiego Nürnberg-Langwasser. Mieli oni za sobą wyczerpującą podróż. Dziesięć dni przed przybyciem do Norymbergi, podczas tzw. „ofensywy w Ardenach” w Belgii, Murphy wraz z innymi żołnierzami swej jednostki dostał się do niewoli i pieszo oraz koleją ewakuowany został do Rzeszy. Po przybyciu do Langwasser, Amerykanów umieszczono w osobnym bloku obozowym, po stu w jednym baraku. Jeszcze lata później Eugeniusz Murphy wspomina przeraźliwy chłód, niewielkie racje żywieniowe oraz atak brytyjskich sił powietrznych 3 stycznia 1945 roku na Norymbergę, które jako jeniec wojenny przeżył w obozie Langwasser. Pod koniec kwietnia 1945 roku Murphy został uwolniony przez żołnierzy własnego oddziału.

Eugeniusz Murphy jako zolnierz amerykanskiej jednostki rozpoznawczej. Zródlo: Ryan Barr

Badania naukowe na temat obozów na terenie byłego Terenu Zjazdów NSDAP

To, że znamy losy Eugeniusza Murphy´ego, zawdzięczamy jego rodzinie, która ubiegłej zimy przyjechała do Norymbergi, aby odnaleźć miejsce cierpienia swego przodka: były obóz jeniecki Nürnberg-Langwasser. Podczas swej wizyty rodzina Murphy´ego przekazała Centrum Dokumentacji zdjęcia wraz z raportem autobiograficznym Eugeniusza Murphy´ego. Jego losy podzieliło ok. 200 tysięcy osób ze Stanów Zjednoczonych oraz z południowej, wschodniej i zachodniej Europy, które w czasie II wojny światowej internowane były w obozie jenieckim Nürnberg-Langwasser. Obóz ten powstał zaledwie kilka dni po rozpoczęciu wojny w 1939 roku na terenie zjazdów NSDAP, w byłym obozie SA, służącym wcześniej jako zakwaterowanie dla dziesiątków tysięcy uczestników zjazdów partyjnych NSDAP.

Obóz namiotowy dla uczestników zjazdu partii NSDAP w Langwasser w 1936 roku. Zródlo: Centrum Dokumentacji Terenu Zjazdów NSDAP

Co jakiś czas rodziny byłych jeńców obozu Nürnberg-Langwasser zwracają się do Centrum Dokumentacji Terenu Zjazdów NSDAP w celu uzyskania informacji na temat swoich krewnych. Ten, powstały w latach 1939-1945, na byłym terenie zjazdów NSDAP, duży kompleks obozowy, nie był do tej pory przedmiotem wnikliwych badań na terenie Centrum. W związku z tym instytucja nasza nie posiada zbiorów muzealnych na jego temat. Od 2017 roku Centrum Dokumentacji realizuje międzynarodowy projekt, którego celem jest zbadanie jaką rolę miało intensywne włączenie byłego terenu zjazdów NSDAP do rasistowskiej walki i zbrodniczej polityki narodowych socjalistów.

Więcej informacji na temat projektu znajdą Państwo tutaj

W centrum uwagi: biografie i perspektywa więźniów obozu

Szczególnym celem projektu jest rekonstrukcja losów poszczególnych jeńców wojennych oraz ukazanie obozu Nürnberg-Langwasser z perspektywy byłych więźniów. Dlatego też zdjęcia z prywatnych zbiorów Eugeniusza Murphy´ego są dla nas tak cenne. Niektórzy żołnierze z jednostki rozpoznawczej Murphy´ego mogli w obozie robić zdjęcia, które podobnie jak zdjęcie spacerujących żołnierzy lub fotografie z wnętrza baraku ukazują życie obozowe z perspektywy byłych więźniów. Jak dotąd są to jedyne znane zdjęcia tego typu z obozu Nürnberg-Langwasser.

Zdjecia z wnetrza baraków z podpisami (na górnym zdjeciu widac tajne podsluchiwanie wiadomosci, o którym Murphy pisze równiez w swoich wspomnieniach). Zródlo: Ryan Barr

Chociaż większość poszkodowanych już nie żyje, nadal nie za późno, aby zbadać losy byłych więźniów. W ostatnich dziesięcioleciach wiele instytucji prowadziło rozmowy ze świadkami historii, zbierało prywatne materiały na temat jeńców wojennych, którzy w czasie wojny internowani byli również w obozach na byłym terenie zjazdów partyjnych NSDAP. Intensywne poszukiwania prowadzą jednak przede wszystkim rodziny byłych więźniów, którzy na forach internetowych szukają informacji o swoich krewnych.

Wielkie cierpienia sowieckich jeńców wojennych

To, ile informacji i materiałów można znaleźć o poszczególnych więźniach, zależy w dużym stopniu od ich narodowości, czasu internowania w Norymberdze oraz od stopnia wojskowego, który posiadali. Po francuskich oficerach, którzy traktowani byli bardziej po ludzku, istnieje więcej pamiątek w postaci zdjęć, rysunków oraz wspomnień z Norymbergi. Prywatne fotografie sowieckich jeńców wojennych, których dziesiątki tysięcy więzionych było w obozie Langwasser, należą jednak do rzadkości.

Spośród ponad 5 milionów żołnierzy Armii Czerwonej, którzy podczas niemieckiej wojny eksterminacyjnej dostali się do niewoli, zginęło ponad 60 procent. Reżim nazistowski zaplanował w swej agresywnej polityce wojennej ich masową śmierć, spowodowaną niedożywieniem, chorobami oraz wyczerpaniem. Sowieccy jeńcy wojenni nie mogli pisać ani otrzymywać listów, nie byli pod opieką organizacji humanitarnych i musieli próbować przetrwać w katastrofalnych warunkach. Wiele rodzin przez dziesiątki lat nie wiedziało nic o losach swoich krewnych.

Krótkie życie Wasilijego Ismajlowa z Tuli (Rosja)

Kiedy Wasilij Ismajlow, dyplomowany inżynier komunikacji, zostaje schwytany w Staliningradzie i dostaje się do niewoli ma 30 lat, jest żonaty i ma dwie córki. Jesienią 1942 roku przybywa do Frankonii, gdzie musi wykonywać pracę przymusową. Z około stu innymi radzieckimi oficerami zmuszany jest do sprzątania ulic po bombardowaniach i kopania schronów przeciwbombowych. Już w 1943 roku Ismajlow ciężko zachorował i spędził trzy miesiące w lazarecie rezerwowym, który znajdował się na terenie obozu jenieckiego w Langwasser. Drugiego pobytu w szpitalu w listopadzie 1944 roku Wasilij Ismajlow nie przeżył. Zmarł pod koniec listopada 1944 i został pochowany na Cmentarzu Południowym w Norymberdze. Dopiero od kilku lat rodzina Ismajlowa zna jego losy – dzięki wieloletnim poszukiwaniom przeprowadzonym przez wnuka Wasilijego – Felixa Ismajlowa. W 2011 roku Felix Ismajlow wraz z innymi krewnymi po raz pierwszy odwiedził grób dziadka na Cmentarzu Południowym w Norymberdze. Rodzina Ismajlowa złożyła kwiaty, chleb i zdjęcia dla uczczenia jego pamięci i swą wizytę udokumentowała licznymi zdjęciami, filmami i albumami.

Podobnie jak podróż rodziny Eugeniusza Murphy´ego do Langwasser, przykład rodziny Ismajlowów pokazuje jak ważne dla potomnych jest uzyskanie informacji na temat miejsc internowania oraz odnalezienie miejsc cierpienia swych krewnych. Zwłaszcza z tego powodu Centrum Dokumentacji postawiło sobie za cel uchronienie losów byłych więźniów obozu Nürnberg-Langwasser od zapomnienia. Mogą Państwo wesprzeć naszą pracę, jeśli posiadają Państwo informacje albo dokumenty na temat byłych więźniów, którzy w czasie II wojny światowej internowani byli w obozie Nürnberg-Langwasser lub zmuszani byli do wykonywania pracy przymusowej w Norymberdze albo jeśli znają Państwo osoby poszukujące informacji na temat swych krewnych, internowanych w czasie II wojny światowej w obozie jenieckim Langwasser. W związku z powyższym uprzejmie prosimy o kontakt telefoniczny pod numerem: 0049 – 911 – 4 08 70 274 lub mailowy na adres: prisoners-of-war@stadt.nuernberg.de

Zdjecie tytulowe: widok (spacerujacych) zolnierzy w amerykanskim bloku obozu Nürnberg- Langwasser, Wiosna 1945 r. Zródlo: Ryan Barr